Sağlıklı Beslenme Takıntısı: Ortoreksiya Nervoza ve Sosyal Medya Kullanımının Etkisi

Sağlıklı Beslenme Takıntısı: Ortoreksiya Nervoza ve Sosyal Medya Kullanımının Etkisi

Sağlıklı beslenme takıntısı, diğer adıyla ortoreksiya nervoza, literatüre Steven Bratman tarafından 1997 yılında kazandırılmıştır.  “Doğru/düz” anlamlarına gelen Yunanca “ortho” kelimesiyle “iştah” anlamına gelen “orexi” kelimelerinin birleşiminden türetilmiştir. Bratman ortoreksiyayı, kişinin sağlıklı beslenme olarak gördüğü şeylere karşı sağlıksız bir saplantı olarak tanımlamıştır.

Ortoreksiya Nervoza, Amerikan Psikiyatri Birliği’nin Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal El Kitabı’nda bir bozukluk olarak yer almamaktadır. Bratman, bu terimi bir yeme bozukluğu olarak önermek için kullanmadığını belirtmiştir. Kendisi de alternatif tıp uygulayıcısı olarak, alternatif tıbbın diyet teorilerinin spesifikliğinin ve zorlayıcılığının bazı hastalarının yediklerine çok fazla odaklanmalarına ve psikolojik olarak kendilerine zarar vermelerine sebep olduğuna inanmaya başlamıştır. “İnsanı bir bütün olarak iyileştirmeye” inandığından ve hastalarının üstündeki bu baskıyı azaltabilmek için isimlendirmenin terapötik etkisini kullanmak istemiş ve bunu bir obsesyon olarak işaret etmiştir.

Bir tanı olarak kabul edilmese de bazı semptomların ortoreksiya nervozaya işaret ettiği öne sürülmektedir:

• Tüketilecek gıdanın kalitesine aşırı odaklanma (gıdanın kaynağı, işlenmesi ve ambalajlanması incelemek için önemli miktarda zaman harcama)
• Fiziksel sağlığı ve refahı en üst düzeye çıkarma arzusu
• Yiyecekleri araştırmak ve kategorileştirmek, tartmak/ölçmek ve gelecekteki öğünleri planlamak için önemli miktarda zaman harcama
• Sağlıklı beslenme ile ilgili düşünce yoğunluğu ve endişe
• Duruma ilişkin kısıtlı içgörü
• Suçluluk hissetme
• Hastalık endişesi
• Kilo kaybı
• Yetersiz beslenme
• Sağlıklı beslenmeyi sürdürebilmek için sosyal ortamlardan uzaklaşma

Son zamanlarda sağlıklı beslenmeye ilginin oldukça artması sosyal medya kullanımının bu konudaki etkisinin araştırılmasını gerektirmiştir. Sosyal medya, kısa sürede geniş kitlelere ulaşabilme potansiyeliyle, sağlık iletişiminde de tercih edilmektedir. Yapılan çalışmalarda, sağlıkla ilgili bilgiye ulaşmak için sosyal medyaya yönelme ve sağlıkla ilgili bilgi ve düşüncelerini sosyal medyada paylaşma eğiliminin, doğru ve güvenilir bilgiye ulaşmanın zorluğuna rağmen, azımsanamayacak kadar fazla olduğu görülmektedir.

Sosyal medya başlığı çeşitli kanalları kapsasa da asıl ilişkinin Instagram ve Ortoreksiya Nervoza arasında olduğu gözlemlenmiştir. Instagram’ın, sağlıklı beslenme konusunda çok tercih edilen bir kaynak olmasının anlaşılabilir sebepleri vardır. Görüntü odaklı olması ile görsellerin daha kolay hatırlanabilmesi avantajından faydalanır. Kullanıcıların takip edecekleri hesapları seçebilmesi seçici maruziyete izin verir ve bu şekilde kullanıcılar bir davranışın normalde olduğundan daha yaygın ve normal olduğuna inanabilir. Büyük bir takipçi kitlesine sahip kullanıcıların otorite olarak algılanabilmesi ve takipçilerine belirli bir diyeti veya davranışı sürekli bir görüntü akışı ile sağlayarak çok sayıda kişiyi etkileyebilmesi bu sebepler arasındadır.

Sağlıklı diyete geçiş, son yıllarda sosyal medyada organik meyve ve sebzenin, tam tahılların, işlenmemiş, saf ve temiz gıdaların teşvikiyle olmuştur. Besin/beslenme içerikli paylaşımların fazlalaşmasının, sosyal medya kullanıcılarının yeme tutumu üzerindeki etkisi çalışmalarca kanıtlanmıştır. Dengeli öğünlerle ilgili gönderiler daha sağlıksız yiyecek seçimleri gösterenlere kıyasla daha fazla kabul ve onay görüyor gibi görünmektedir. Bu tür bilgilerin fazlalığı, sağlıklı ve düzensiz beslenme arasında belirgin bir çizgi çekemeyen ergenler ve genç yetişkinler için zorlayıcı olup besin seçimlerinde “sağlıklı/sağlıksız”, “yararlı/zararlı” ayrımı yaparak ortorektik davranışlar sergilemelerine sebep olmaktadır. Benzer davranışlara sosyal medyada sürekli maruz kalmak, bu davranışları herkesin gösterdiği ve elzem olduğu fikrini beslemektedir ve belli davranış kalıplarına yönlendirmektedir. Ortorektik eğilimi olan bireylerin, beslenme rutinlerinde hatasız olma amacıyla sürekli olarak tüketecekleri besinleri araştırıp planlamaları beslenme konusunda anksiyete, stres ve endişe yaşamalarına ve dolayısıyla duygudurum bozukluklarına da neden olmaktadır.

Yeme tutumunu ve diyet alışkanlıklarını etkileyen bir diğer sosyal medya unsuru, sağlıkla ilgili bilgiye sosyal medyadan ulaşırken “zayıflık” ve “ideal vücut” fikrinin başarı ve güzellik ile bağdaştırılmasıdır. Bu durum bireylerde beden memnuniyetsizliğinin oluşmasına ve ortorektik belirtilerin yanında veya haricinde anoreksiya/bulimiya gibi yeme bozukluklarına da yol açabilmektedir. Yeme bozuklukları bir arada görülebilen veya zamanla birbirine dönüşebilen bozukluklardır ve burada etkili faktörler ayrıca değerlendirilmektedir.
 

Kaynakça
Bratman, S. (2017). Orthorexia vs. theories of healthy eating. Eating and weight disorders-studies on anorexia, Bulimia and Obesity, 22(3), 381-385.
Gkiouleka, M., Stavraki, C., Sergentanis, T. N., & Vassilakou, T. (2022). Orthorexia nervosa in adolescents and young adults: a literature review. Children, 9(3), 365.
Hamurcu, P. (2023). Yeme Davranışı, Yeme Bozukluğu ve Ortoreksiya Nervoza Yordayıcıları Olarak Sosyal Medya Bağımlılığı ve Kullanım Amaçları: Genç Yetişkinler Üzerine Bir Çalışma. Bağımlılık Dergisi, 24(2), 133-145.
Koven, N. S., & Abry, A. W. (2015). The clinical basis of orthorexia nervosa: emerging perspectives. Neuropsychiatric Disease and Treatment, 11, 385–394.
Merdin, E. (2018). Çocukluk çağı travmaları ve psikopatolojik belirtilerin ortoreksiya nervoza üzerindeki rolü (Master's thesis, Maltepe University (Turkey)).
Saraswati, P., & Nagendraswamy, C. (2015). Orthorexia Nervosa-a Review. International Journal of Psychiatric Nursing, 1(2), 64-67.
Turner, P. G., & Lefevre, C. E. (2017). Instagram use is linked to increased symptoms of orthorexia nervosa. Eating and Weight Disorders-Studies on Anorexia, Bulimia and Obesity, 22(2), 277-284.