Yeme bozuklukları anoreksiya nervoza, bulimiya nervoza ve tıkınırcasına yeme bozukluğu gibi psikiyatrik hastalıkların içinde bulunduğu tanı grubudur. Bu tanı grubu bedensel sağlığa zarar verecek yeme davranışları ve beden algısı sorunları ile karakterizedir.
Anoreksiya Nervoza
Tanımı
Anoreksiya nervoza, bireyin kilo alma korkusu ve kilo verme arzusu nedeniyle yiyecek alımını ciddi şekilde kısıtladığı bir yeme bozukluğudur. Anoreksiya nervoza genellikle ergenlik döneminde veya genç yetişkinlik döneminde başlar. Kadınlarda daha yaygındır ancak erkeklerde de görülebilir.
Belirtiler ve Özellikler
- Yaşı, cinsiyeti, gelişimi ve beden sağlığı bağlamında belirgin biçimde düşük vücut ağırlığı
- Kilo almaktan veya şişmanlamaktan aşırı korkma
- Düşük vücut ağırlığına rağmen kilo almayı güçleştiren davranışlar
- Beden algısı farklılıkları (vücut biçimine ve ağırlığına aşırı önem yükleme, sağlık risklerini gözetmeme)
- Kısıtlayıcı ve tıkınırcasına yeme/çıkarma olmak üzere iki alt türü vardır. Bu alt türlere göre farklı belirtiler de görülür. Örneğin kısıtlayıcı türde daha çok diyet yaparak, neredeyse hiç yemeyerek ve/ya da aşırı spor yaparak kilo kaybedildiği görülürken tıkanırcasına yeme/çıkarma alt türünde yineleyen tıkınırcasına yeme veya çıkarma, diüretik (idrar söktürücü) veya laksatif ilaçların kullanımı, kendi kendini kusturma dönemleri olur.
Nedenleri
- Biyolojik Faktörler: Genetik yatkınlık, beyindeki nörotransmitter dengesizlikleri ve hormonal değişiklikler
- Psikolojik Faktörler: Mükemmeliyetçilik, düşük özgüven, depresyon, anksiyete ve obsesif-kompulsif bozukluk gibi kişilik özellikleri
- Çevresel Faktörler: Medya ve toplumsal baskılar, aile dinamikleri, travma veya stresli yaşam olayları
Tedavileri
- Psikoterapi: Bireysel terapi (özellikle bilişsel davranışçı terapi), aile terapisi ve grup terapisi etkili olabilir.
- Tıbbi İzleme: Kilo alımını izlemek, beslenme durumu değerlendirmek ve fiziksel sağlık komplikasyonlarını yönetmek için tıbbi gözetim gerekebilir.
- Beslenme Danışmanlığı: Sağlıklı yeme alışkanlıklarını yeniden kazandırmak için bir diyetisyenle çalışmak önemlidir.
- İlaç Tedavisi: Antidepresanlar öncelikle kullanılır.
Erken müdahale ve kapsamlı bir tedavi planı, anoreksiya nervozanın üstesinden gelmede hayati öneme sahiptir ve bireyin sağlıklı bir yaşam sürmesine yardımcı olabilir.
Bulimiya Nervoza
Tanımı
Bulimiya nervoza, tekrarlayan aşırı yeme atakları ve ardından kilo almayı önlemek amacıyla uygunsuz telafi edici davranışlarla karakterize edilen bir yeme bozukluğudur. Hasta yine zayıf bir beden sahip olmak istediği için anoreksiya nervozadaki gibi yediklerini dışarı atmak, kalori yapıcı etkilerini gidermek için çeşitli yollara başvurur. Ancak bu tabloda farklı olarak hasta hafif kilolu ya da normal beden ağırlığındadır.
Belirtiler ve Özellikler
- Yineleyici tıkınırcasına yeme dönemleri olur. Tıkınırcasına yeme dönemi, benzer koşullarda, benzer sürede, çoğu kişinin yiyebileceğinden açıkça daha çok yiyeceği, belli bir zaman biriminde (örn. herhangi iki saatlik bir sürede) yeme ve yemek yemeyle ilgili denetiminin olmadığı duyumunun olması (örn. kişinin yemek yemeyi durduramadığı duygusu ne ya da ne denli yediğini denetleyemediği duygusu) özellikleri ile belirlenir.
- Tıkınırcasına yeme davranışını telafi davranışları takip eder. Kilo almamak için kendini kusturma, laksatif ve idrar söktürücü ilaçların yanlış yere kullanımı gibi telafi edici davranışlar gösterirler. Utanç veya suçluluk nedeniyle bu davranışları gizli tutma eğiliminde olabilirler. Birey, vücut ağırlığı ve şekline aşırı derecede önem verir ve kendini olumsuz değerlendirir. Tanısı için bu döngünün ortalama, en az haftada bir olmak üzere üç aydır sürüyor olması gerekir.
Nedenleri
- Biyolojik Faktörler: Genetik yatkınlık, beyindeki nörotransmitter dengesizlikleri
- Psikolojik Faktörler: Düşük özgüven, depresyon, anksiyete, travma veya stresli yaşam olayları
- Çevresel Faktörler: Medya ve toplumsal baskılar, aile dinamikleri
Tedavileri
- Psikoterapi: Bireysel terapi (özellikle bilişsel davranışçı terapi), grup terapisi ve aile terapisi etkili olabilir.
- Tıbbi İzleme: Fiziksel sağlık durumunu izlemek ve gerekli tıbbi müdahaleleri yapmak gerekebilir.
- Beslenme Danışmanlığı: Sağlıklı yeme alışkanlıklarını yeniden kazandırmak için bir diyetisyenle çalışmak gereklidir.
- İlaç Tedavisi: Antidepresanlar öncelikli kullanılan ilaç grubudur.
Tıkınırcasına Yeme Bozukluğu
Tanımı
Tıkınırcasına yeme bozukluğu, kişinin kısa bir süre içinde aşırı miktarda yiyecek tükettiği ve bu davranışını kontrol edemediği bir yeme bozukluğudur. Bu durum, fiziksel rahatsızlık ve duygusal sıkıntıya yol açar, ancak bulimiya nervozadan farklı olarak, bu aşırı yeme ataklarının ardından düzenli olarak telafi edici davranışlar görülmez. Tanısı için tıkınırcasına yeme davranışlarının ortalama, en az haftada bir olmak üzere 3 aydır sürüyor olması gerekir.
Belirtiler ve Özellikleri
- Yineleyici tıkınırcasına yeme dönemleri olur. Tıkınırcasına yeme dönemi, benzer koşullarda, benzer sürede, çoğu kişinin yiyebileceğinden açıkça daha çok yiyeceği, belli bir zaman biriminde (örn. herhangi iki saatlik bir sürede) yeme ve yemek yemeyle ilgili denetiminin olmadığı duyumunun olması (örn. kişinin yemek yemeyi durduramadığı duygusu ne ya da ne denli yediğini denetleyemediği duygusu) özellikleri ile belirlenir.
- Tıkınırcasına yeme dönemlerine aşağıdaki belirtilerden en az üçü eşlik eder:
- Olağandan çok daha hızlı yeme
- Rahatsızlık verecek düzeyde tokluk hissedene dek yeme
- Bedensel açlık duymuyorken aşırı ölçülerde yeme
- Utanç duygusu yaşadığı için kendi başına yeme
- Daha sonra kendinden tiksinme, çökkünlük yaşama ya da büyük bir suçluluk duyma
- Eşlik eden bazı fiziksel belirtiler olabilmektedir. En sık görülenler, aşırı kilo veya obezite, diyabet ve kalp hastalıklarıdır. Depresyon, anksiyete ve düşük özsaygı neden olabildiği gibi sonuç olarak belirtilerde de görülebilir.
Nedenleri
- Biyolojik Faktörler: Genetik yatkınlık, beyindeki nörotransmitter dengesizlikleri, açlık ve tokluk sinyallerinin bozulması
- Psikolojik Faktörler: Stres, depresyon, anksiyete, düşük özsaygı, travma veya zorlayıcı yaşam olayları
- Çevresel Faktörler: Kültürel yapı, aile dinamikleri ve sosyal çevre
Tedavileri
- Psikoterapi: Bilişsel davranışçı terapi (CBT), bireysel terapi, grup terapisi ve aile terapisi, yeme davranışlarını ve altta yatan duygusal sorunları ele almak için kullanılır.
- Beslenme Danışmanlığı: Sağlıklı yeme alışkanlıklarını geliştirmek ve kilo yönetimini desteklemek için bir diyetisyenle çalışmak önemlidir.
- İlaç Tedavisi: Antidepresanlar öncelikle tercih edilir.
- Tıbbi İzleme: Fiziksel sağlık durumunu izlemek ve gerekli tıbbi müdahaleleri yapmak gerekebilir.